Een consolatio…

Frans Van Looveren schrijft al sinds de eerste lockdown ‘consolationes’ (troostertjes), kleine stukjes over iets wat hem iets doet, helpt in deze lastige periode. In de omzendbrief van vandaag, de eerste zondag in de Vasten, ging het over het Agnus Dei van Samuel Barber. Meer consolationes vindt u op https://norbertusblog.religie.one/

Verstilling

Goede morgen.

Het is zondag, en dan heb ik de neiging er met feestelijke muziek tegen aan te gaan.   Maar in de veertigdagentijd houd ik het wat ingetogen.  (Bach mocht in zijn tijd in Leipzig ook geen cantates uitvoeren tijdens de vasten).  Ziehier het zeer bekende en geliefde ‘Agnus Dei’ van Samuel Barber, dat ons tot een moment van verinnerlijking brengt.  Dit Agnus Dei was oorspronkelijk een adagio voor orkest, maar  Barber heeft het achteraf omvormd tot dit stuk rustgevende gezongen religiositeit.  Dit ‘Adagio’ heb ik al in een vorige reeks consolationes voorgesteld, maar gezongen spreekt het nog meer.  En het Vlaams Radiokoor vertolkt het toch wel uitstekend.  De uitvoering zet aan om binnen te treden in je eigen innerlijke ruimte.  Vind ik.  Ruimte die voor mij ook religieus is.

Samuel Barber (1910-1981) was een Amerikaans componist, geboren in Pennsylvania.   Hij heeft nooit avant garde muziek geschreven zoals een aantal van zijn tijdgenoten dat wel deden.  Je hoort dat ook wel in het Agnus Dei, dat hier volgt op de youtube:

Goede zondag, en geniet, zoals ik en zo vele anderen, ook van het bos/de natuur

Frans

De stijl van de evangelisten

Van de vier evangeliën, stemmen grote delen van Matteüs, Lucas en Marcus overeen. Men noemt deze drie dan ook de “synoptische” evangeliën. Je kunt ze a.h.w. in een schema onderbrengen en dan zie je de parallellen. Hoe komt dat?

Bronnentheorie

De meest gangbare verklaring van deze overeenkomsten is dat Marcus – het oudste evangelie – door Lucas en Matteüs is gebruikt om hun verhaal te construeren. Tegelijk hebben deze twee ook een tweede bron gebruikt (ze hebben verhalen gemeen, die niet in Marcus staan). Die bron noemt men Q, om de simpele reden dat het een Duitse wetenschapper was die deze theorie voor het eerst als hypothese uitwerkte en het woord ‘bron’ (Quelle) voor ‘t gemak dan maar afkortte tot de beginletter. Die bron is buiten Matteüs en Lucas niet bekend.

Taalniveau

Marcus schrijft van de drie synoptici het minst gepolijst Grieks. Matteüs is wat beter, en Lucas duidelijk de beste. Niet dat het Grieks van Lucas het niveau haalt van contemporaine schrijvers als Lucianus of Plutarchus, maar het is het meest verzorgde Grieks van de drie genoemde evangelisten. In het boek Handelingen, dat waarschijnlijk door dezelfde auteur geschreven is, is het Grieks nog iets verzorgder, vermoedelijk omdat daar minder schriftelijke bronnen aan ten grondslag liggen – zelf schrijven is gemakkelijker dan compileren en bewerken.

Vertaling

Ondanks de stilistische verschillen is er veel woordelijke overeenstemming tussen Marcus, Matteüs en Lucas. Dit brengt vertalers in een lastige parket. Enerzijds moeten namelijk de overeenkomsten tussen de evangeliën hoorbaar zijn voor de lezers van de vertaling, anderzijds moet ook het verschil in stijl opgemerkt kunnen worden in het Nederlands: Marcus moet dus beduidend eenvoudiger klinken dan Lucas, en de stijl van Matteüs moet daar dan ergens tussenin zitten.

Prelude op Hemelvaartsdag

[U kunt de bezinningen vanaf Palmpasen tot heden terugvinden via het menu hierboven.}

A.s. donderdag is het O.H. Hemelvaart. Een lastig feest voor 21ste eeuwse mensen. Een voorzet: Hier ziet u twee afbeeldingen van de hemelvaart: Links een moderne realistische en rechts een middeleeuwse symbolische.

De bezinning op Hemelvaartsdag zal stilstaan bij de vraag: welke van de twee het meest geschikt is om de hemelvaart van onze Heer, die wij dan vieren, te ‘representeren’ en waarom.

Paastijd – zondagsvieringen

De crisis houdt ons een spiegel voor. Zeker. Maar durven we er ook in kijken?

  • Hierboven (in het menu) een aantal uitgewerkte bezinningsoefeningen met behulp van Muziek en Woord.
  • Hieronder een uitnodiging om dat nu ook eens echt te doen. De spiegel erbij halen en kijken.

10 mei – prelude

Zondag 10 mei, 5de Paaszondag, zal Frans Van Looveren mediteren over het slot van Romeinen 8, waar Paulus de zin waagt: “Ik ben ervan overtuigd, dat niets, maar dan ook helemaal niets, zelfs de dood niet, mij zal kunnen scheiden van de liefde van God…” Zulke bijbelteksten noemde men in Bach’s tijd Kraftsprüche. Men verwerkte ze graag tot liederen, zoals u komende zondag ook zelf zult kunnen vaststellen.

Eén van de liederen zal zijn ‘Ist Gott für mich, so trete‘, een persoonlijke meditatie van Paul Gerhardt. De melodie is die van een Engelse ballade, Brave Lord Willoughby’s Welcome Home (Lord Willoughby had bij Bergen op Zoom de Spaanse troepen van Farnese teruggeslagen (1588). De melodie werd ook bekend als Rowland (naar een ‘jig’ = een gezongen klucht, die in Engeland, Nederland en Duitsland heel populair is geweest). Klavecinisten kennen het zeker (Byrd – Fitzwilliam Virignal Book, no. 160). Meer info over deze ‘tune’ en de variaties van Byrd, Dowland en Scheidt, vindt u hier

Ik heb wat achtergrondinfo verzameld en bij de geluidsopname van William Byrd’s variaties op dit thema gezet.

Ook fans van Sting kennen de tune (gitaar/luitversie van John Dowland). [ lees verder onder de youtubelink]

Hieronder een afbeelding van Lord Willoughby (voluit: Peregrine Bertie, 13th Baron Willoughby de Eresby (12 oktober 1555 – 25 juni 1601), eerst de rechterhand van Robert Dudley, Count of Leicester (die door Queen Elisabeth naar de Nederlanden was gestuurd om militaire steun te verlenen aan de Opstand van de nog jonge Republiek). Willoughby kreeg in 1588 de leiding over de verdiging van Bergen op Zoom, toen Alexander Farnese vanuit Antwerpen (gevallen in 1585) verder noordwaarts oprukte. Het feit dat Farnese de belegering van de vesting Bergen op Zoom niet tot een goed einde kon brengen, is een van de cruciale gebeurtenissen in wat wij nu de ’80-jarige oorlog noemen. Het was ook een knap staaltje militair vakmanschap van Bertie. Na deze glorieuze overwinning (die dus in de originele ballade wordt bezongen – zwaar overdreven, maar zo ging dat toen (en nu?)) heeft hij nog enige tijd in Frankrijk zijn diensten betoond aan Henry de Navarre. Oh ja, hij was ook voordien al in de Nederlanden geweest, in 1582, in Antwerpen samen met de Duc d’Anjou… ook een bewogen periode, met de moordaanslag op Willem van Oranje en de dood van zijn vrouw: Charlotte de Bourbon (begraven in de Antwerpse kathedraal).

Peregrine Bertie, 13th Baron Willoughby de Eresby

3 mei (aankondiging)

4de Paaszondag: Lucas Lissnyder zal naar aanleiding van de Evangelielezing mediteren over ‘de weg naar binnen’.
Emmanuel Van Kerckhoven speelt ‘Liebster Jesu, wir sind hier‘ (J.S. Bach), een gebed om Verlichting.

Muziek en bezinning komen ‘online’ om 09u30


Om het wachten te verzachten kunt u luisteren naar een aria uit de cantate Schmücke dich, o liebe Seele (BWV 180), een danklied voor de ‘lieve zon, het licht des levens’ (in de tekst is dat natuurlijk… Jezus, die net als de zon met zijn warmte ons leven verlicht). De solist van dienst is Maria Christina Kiehr.

Christ lag in Todesbanden (D-NL)

Tekst van de Bach-cantate (BWV 4)

Bespreking van de cantate en deze tekst vindt u hier.

1. Sinfonia
Violino I/II, Viola I/II, Continuo
 
2. Versus 1
S A T B (+ Cornetto, Trombone I-III),
Violino I/II, Viola I/II, Continuo
 
Christ lag in Todes Banden
für unsre Sünd gegeben.
Er ist wieder erstanden
Und hat uns bracht das Leben.
Des wir sollen fröhlich sein,
Gott loben und ihm dankbar sein
Und singen: Halleluja!
Halleluja!
1 Christus lag in de dood gebonden,
Hij gaf zich voor onze zonde.
Hij is verrezen, de Heer,
en schenkt ons nu het leven weer.
Laten wij dus vrolijk zijn,
God loven en hem dankbaar zijn
en zingen : halleluja.
Halleluja !
  
3. Versus 2
S + Cornetto, A + Trombone, Continuo
 
Den Tod niemand zwingen kunnt
bei allen Menschenkinder.
Das macht alles unsre Sünd,
Kein Unschuld war zu finden.
Davon kam der Tod so bald
Und nahm über uns Gewalt,
Hielt uns in seinem Reich gefangen.
Halleluja!
2 Niemand kan op tegen de dood,
geen enkel mens op aarde;
Dat komt omdat door onze zonde
de onschuld is verdwenen.
Zo kwam de dood al snel aan zet
en heeft ons onderworpen,
hield ons onder zijn bewind gevangen.
Halleluja! (Kyrieleis)
  
4. Versus 3
T, Violino I/II, Continuo
 
Jesus Christus, Gottes Sohn,
an unser Statt ist kommen
und hat die Sünde weggetan,
damit dem Tod genommen
all sein Recht und sein Gewalt;
Da bleibet nichts denn Tods Gestalt;
Den Stachl hat er verloren.
Halleluja!
3 Jezus Christus, de Zoon van God,
is op onze plaats gaan staan
en heeft de zonde weggedaan.
Zo heeft hij van de dood
de rechtsmacht afgenomen.
Hem rest enkel uiterlijk vertoon:
De angel is eruit.
Halleluja!
  
5. Versus 4
S A T B, Continuo
 
Es war ein wunderlicher Krieg,
da Tod und Leben rungen.
Das Leben behielt den Sieg;
es hat den Tod verschlungen.
Die Schrift hat verkündigt das,
wie ein Tod den andern fraß,
ein Spott aus dem Tod ist worden.
Halleluja!
4 Het was een wonderlijk gevecht,
toen dood en leven worstelden.
Het leven behield de overhand
en heeft de dood verslonden.
De Schrift verkondigt dat
– toen de ene dood de ander vrat –
er met de dood gelachen mag worden.
Halleluja!
  
6. Versus 5
B, Violino I/II, Viola I/II, Continuo
 
Hier ist das rechte Osterlamm,
davon Gott hat geboten.
Das ist hoch an des Kreuzes Stamm
in heißer Lieb gebraten.
Das Blut zeichnet unser Tür;
Das hält der Glaub dem Tode für.
Der Würger kann uns nicht mehr schaden.
Halleluja!
5 Hier is het ware paaslam,
zoals God het heeft bevolen.
Het is hoog aan de stam van het kruis,
met vurige liefde gebraden.
Zijn bloed markeert nu onze deur
Daarmee bezweert het geloof de dood.
De verderver kan ons niet meer schaden.
Halleluja!
  
7. Versus 6
S T, Continuo
 
So feiern wir das hohe Fest
Mit Herzensfreud und Wonne,
Das uns der Herr erscheinen läßt;
Er ist selber die Sonne,
Der durch seiner Gnaden Glanz
Erleuchtet unsre Herzen ganz;
Der Sünden Nacht ist verschwunden.
Halleluja!
6 Laat ons dan vieren ‘t hoge feest
verheugd van hart en blij van geest:
Het is de Heer die ons dit geeft.
Hij is het licht, hij is de zon,
Die met de glans van zijn genade
onze harten weer laat stralen:
De nacht der zonde is verdreven.
Halleluja!
  
8. Versus 7
S A T B, Continuo (+ Instr)
 
Wir essen und leben wohl
In rechten Osterfladen
Der alte Sauerteig nicht soll
Sein bei dem Wort der Gnaden.
Christus will die Koste sein
Und speisen die Seel allein,
Der Glaub will keins andern leben.
Halleluja!
7 Wij eten en leven goed:
in echte Paaskoeken
hoort het oude zuurdeeg niet
samen met het genadewoord voor te komen.
Christus wil tot lafenis
en spijs voor onze zielen zijn:
Van iets anders wil het geloof niet leven.
Halleluja!
Nederlandse vertaling: Dick Wursten
Voor zingbare versies, zie Liedboek 1973 (J.W. Schulte Nordholt, Die in de dood gebonden lag) en Liedboek 2003 (Jaap Zijlstra, Christus lag in de dood terneer).

Paastriduüm

Het Paastriduum (de heilige driedaagse van Pasen) begint op Witte Donderdag. Jezus is voor de laatste maal (het Laatste Avondmaal) samen met zijn vrienden. Vandaar gaat het naar de hof van Olijven (Gethsemane). Daar vindt het verraad plaats en wordt Jezus door al zijn leerlingen in de steek gelaten. Op de daaropvolgende dag, de Goede Vrijdag, vindt het ‘proces Jezus’ plaats uitlopend op zijn kruisiging. Nog net voor het donker wordt vindt de graflegging plaats. De Stille Zaterdag die volgt duur lang en noopt tot bezinning. Maar midden in de nacht, tijdens de Paaswake, kijken we uit naar het licht. Pasen breekt aan.

Beloken Pasen (BWV 4) – aankondiging

In plaats van een echte Bach-cantatedienst krijgt u hier op de zondag na Pasen (19 april) een muzikaal-bezinnende bespreking te lezen (en te horen) van BWV 4: Christ lag in Todesbanden. Een koraalcantate in goede oude stijl, gebaseerd op Luthers strofische bewerking van de Paassequens: Victimae Paschali Laudes. Tekst en melodie zijn beide nauw aan elkaar verwant.
Détail: In Bach’s tijd is de hele toonsafstand (secunde) waarmee d originele melodie begint (dorische kerktoon) een halve toonsafstand geworden (majeur/mineur systeem). Dat biedt veel expressieve mogelijkheden. In de Sinfonia kunt u het al horen (bijv. in de opname onder afbeelding – gespeeld op de piano).
Tot zondag !

Christ lag in Todesbanden, uit Johann Walter, GEYSTLICHE GESANGKBUCHLEIN 1524/5
Sinfonia uit BWV 4 – piano

Tot zondag !

.